Yabancılar İçin Velayet Hakkı

Farklı ülkelerden ebeveynlerin ayrılık sürecinde en hassas konu şüphesiz çocuklarının velayetidir. Yabancı bir ülkede, aşina olmadığınız bir hukuk sistemiyle karşı karşıya kalmak, bu süreci daha da endişe verici hale getirebilir. Bu yazıda, Türkiye'deki velayet davalarında yabancı bir ebeveyn olarak haklarınızı ve bilmeniz gereken temel hukuki prensipleri açıklıyoruz.

Türkiye'deki velayet davalarına mutlak surette yön veren tek bir ilke vardır: "çocuğun üstün yararı". Bu, sadece bir tavsiye değil, hem Türk Medeni Kanunu'ndan hem de Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden doğan bağlayıcı bir hukuki emirdir. Bu ilkenin en önemli sonucu, mahkemelerin karar verirken ebeveynlerin vatandaşlıklarına bakarak bir ayrımcılık yapmasının kesinlikle yasak olmasıdır. Türk mahkemeleri nezdinde yabancı bir ebeveyn, Türk vatandaşı bir ebeveyn ile hukuken tamamen eşit konumdadır ve mahkemenin tek odak noktası, çocuğun fiziksel, duygusal ve sosyal refahının en üst düzeyde korunmasıdır.

Velayete Hangi Ülke Hukuku Uygulanır?

Uluslararası bir velayet davasında, mahkemenin karar vermeden önce cevaplaması gereken ilk soru, hangi ülke hukukunun uygulanacağıdır. Bu sorunun cevabı, Milletlerarası Özel Hukuk Kanunu (MÖHUK) tarafından belirlenir ve genellikle üç adımlı bir hiyerarşi izlenir:

• Ortak Milli Hukuk: Eğer anne ve baba aynı yabancı devletin vatandaşı ise, velayet uyuşmazlığına onların ortak milli hukuku uygulanır.
• Ortak Yerleşim Yeri Hukuku: Eğer ebeveynler farklı vatandaşlıklara sahipse, birlikte yaşadıkları ülkenin ("müşterek mutad mesken") hukuku uygulanır.
• Türk Hukuku: Yukarıdaki iki koşulun da sağlanamadığı durumlarda, davaya bakan Türk mahkemesi, doğrudan Türk hukukunu uygular.

"Ortak Velayet" Türkiye'de Mümkün mü?

Türk Medeni Kanunu, geleneksel olarak boşanma sonrası velayetin tek bir ebeveyne verilmesini öngörür. Ancak son yıllarda Yargıtay'ın yaklaşımında, özellikle uluslararası davalarda önemli bir değişim yaşanmaktadır. Yargıtay, Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeleri ve çocuğun üstün yararı ilkesini dikkate alarak, yabancı ebeveynler arasında kararlaştırılan bir ortak velayet düzenlemesinin, Türk kamu düzenine aykırı olmadığına hükmetmiştir. Bu gelişme, ebeveynlerin anlaşması ve düzenlemenin çocuğun menfaatine olması koşuluyla, Türk mahkemelerinin artık ortak velayete daha sıcak baktığını göstermektedir.

Yabancı Mahkeme Kararının Türkiye'de Geçerliliği

Yurt dışındaki bir mahkemeden alınmış bir velayet kararının Türkiye'de geçerli olabilmesi için, mutlaka bir Türk Aile Mahkemesi'nde "tanıma ve tenfiz" davası açılması gerekir. Bu dava ile yabancı mahkeme kararı Türkiye'de hukuki bir kimlik kazanır ve icra edilebilir hale gelir. Bu dava için, yabancı mahkeme kararının kesinleşmiş aslının ve apostil şerhi taşıyan yeminli tercüman tarafından çevrilmiş bir suretinin mahkemeye sunulması zorunludur.

Uluslararası Çocuk Kaçırma ve Lahey Sözleşmesi

Türkiye, bir ebeveynin velayet hakkını ihlal ederek çocuğu başka bir ülkeye götürmesi durumunda, çocuğun derhal mutat meskenine (her zamanki yaşadığı yere) iadesini sağlamayı amaçlayan Lahey Sözleşmesi'ne taraftır. Bu sözleşme kapsamında açılan bir iade davası, standart bir velayet davası değildir; amacı kimin daha iyi ebeveyn olduğunu belirlemek değil, velayet kararını vermesi gereken doğru mahkemeyi tespit etmektir. Bu nedenle, bu tür davalarda argümanların, çocuğun iadesinin ona fiziki veya psikolojik bir tehlike yaratacağı gibi, sözleşmede belirtilen çok sınırlı istisnalara odaklanması gerekir.